Pasiasty strój łowicki noszony przez włościan od I połowy XIX w., jest dziś jednym z najbardziej rozpoznawalnych ubiorów ludowych w Polsce. Obok niepowtarzalnej kolorystyki tkanin wyróżnia go zastosowanie bogatego zdobnictwa. Do dekoracji stroju wykorzystywano różnorodne techniki hafciarskie, które rozwijały się szczególnie intensywnie w okresie międzywojennym i II poł. XX w. Na łowickiej wsi zdecydowana większość kobiet potrafiła szyć i ozdabiać stroje. Tradycje hafciarskie przekazywane były w kręgu rodzinnym i sąsiedzkim. Lokalne mistrzynie rękodzieła tworzyły tzw. „nowe mody”, które rozprzestrzeniały się w obrębie wsi, parafii i regionu.

Najstarszą, stosowaną w Łowickiem techniką hafciarską, było  tzw. polskie szycie czyli haft stębnówkowo-łańcuszkowy. Popularny w II poł. XIX w. służył do zdobienia męskich i kobiecych koszul – bielonek/bielunek. Wzory tego haftu wyszywano pasowo, nićmi w kolorach: czarnym, czerwonym, żółtym, niebieskim, komponując je z prostych form geometrycznych i roślinnych zwanych gwarowo: ząbeczkami, pazurkami, zakrętosami, drzewinkami etc., Już na pocz. XX w. haft ten był w fazie zaniku. Około 1880 roku hafciarki w regionie łowickim, zaczęły łączyć haft polski ze ściegami krzyżykowymi. Haft krzyżykowy zwany ruskim szyciem od początku XX wieku dominował w zdobnictwie koszul. Ozdabiano nim także męskie krawaty - przodziki oraz mankiety – rękawki. Haft krzyżykowy wykonywany był w Łowickiem bez kanwy. Hafciarki tworząc wzór liczyły po dwie krzyżujące się nitki płótna. Dzięki takiej technice powstawały bardzo subtelne i drobne ściegi tworzące początkowo nieduże, a następnie coraz bardziej rozbudowane kompozycje. Pojawiały się w nich głównie wzory roślinne i kwiatowe (w tym ukochana przez Księżaczki róża), ale także motywy ptaków czy inicjały i sentencje wyszyte ozdobnym liternictwem.

Od l. 20. XX w. zaczęto wykonywać hafty ściegami atłaskowymi, głównie atłaskiem cieniowanym, na tkaninach o niewidocznym splocie, w szczególności na aksamicie. Była to mniej pracochłonna technika, która wyparła hafty: polski i krzyżykowy. Atłasek stosowany początkowo do zdobienia staników kiecek, rękawków i przodzików (krawatów), wkrótce pojawił się także na koszulach, czapeczkach chłopięcych, aksamitkach przyszywanych do dołów kiecek i zapasek oraz nakładanych na ronda kapeluszy. Następnie na bluzkach, kaftanach, fartuchach z płótna i alpaki, chustkach, pościeli i narzutach na łóżka. Modę, na ten popularny i wykonywany do dziś rodzaj haftu, upowszechniła uzdolniona hafciarka Franciszka Malczykówna - Burzyńska z Błędowa. Obok haftu płaskiego popularnym haftem, stosowanym w zdobnictwie rękawów i kołnierzyków koszul, był haft richelieu wprowadzony ok. 1925 r. w parafii Kocierzew. Ten ażurowy haft powstawał przez obdziergiwanie, najczęściej białą nicią, brzegów narysowanego na płótnie wzoru i wycinanie zbędnych fragmentów tkaniny. Kolejnym z haftów jest haft koralikowy nazywany „modą złakowską” i zapoczątkowany w 1924 r. przez Piotra Murasa z Przemysłowa w parafii Złaków Kościelny. Koralikami wykładano mankiety, krawaty, elementy aksamitne kiecek i zapasek, kaftany, pończochy, bluzki i taśmy do kapeluszy a także makatki, poszwy na poduszki czy narzuty na łóżka. Tworzono z nich niezwykle dekoracyjne, wielobarwne, rozbudowane kompozycje.

Początkowo hafty wykonywano wyłącznie na płótnie samodziałowym, potem także na suknie i różnorodnych tkaninach fabrycznych. Do ich tworzenia wykorzystywano nici bawełniane, jedwab, wełnę, mulinę, bajorek (nić metalową) oraz koraliki. Do lat l. 30. XX w. haftowano ręcznie. Potem pojawiły się maszyny, które z jednej strony usprawniły wykonywanie haftów (płaskiego i richelieu) i przyczyniły się do ich coraz większego zasięgu, z drugiej spowodowały zanik najstarszych technik hafciarskich. W motywach hafciarskich dominowała tematyka roślinna. Haftowano listki, gałązki, wicie roślinne a przede wszystkim kwiaty. Ulubionym motywem obok wszechobecnych kwiatów i pąków róż były „swojskie” bratki, dzwonki, niezapominajki, kwiaty bzu czy winne grona.

Kolorystykę i wzornictwo dawnych haftów cechowało duże zróżnicowanie parafialne. W zależności od parafii kwiaty mogły być rozbudowane lub skromne, sprawiać wrażenie wypukłych, mięsistych bądź płaskich, mogły mieć płatki spiczaste lub łagodnie, półkoliście zakończone, czasem zbudowane z rozczłonkowanych wałeczków. W jednych parafiach dominowały barwy jasne z przewagą różu w kilku odcieniach, w innych niebieskości, fiolety i szafiry, w jeszcze innych barwy: czerwona, różowa, bordo i zielona. Współcześnie różnice te znacznie się zacierają, ponieważ coraz mniej kobiet posiada umiejętności hafciarskie. Te które ozdabiają haftami nowo powstające stroje, noszone w różnych częściach regionu oraz poza nim, np. przez liczne zespoły ludowe z różnych części Polski, wprowadzają jak dawniej wymyślone przez siebie wzory haftów i ulubione zestawienia kolorystyczne. Jednak zanik powszechności tradycyjnego rękodzieła niweluje jego różnorodność i powoduje coraz większą powtarzalność i upraszczanie wzorów stosowanych przez hafciarski, które starają się sprostać dużemu zapotrzebowaniu ze strony odbiorców i minimalizują czas pracy nad pojedynczym dziełem.

Obecnie w Łowickiem działa dość liczne grono kobiet, które starają się kontynuować regionalne tradycje w zakresie hafciarstwa. Dzięki nim możemy wciąż podziwiać łowickie hafty na tradycyjnych strojach, ale także możemy sami stać się ich użytkownikami, gdyż coraz częściej dawne wzory przenoszone są na współczesną odzież czy dodatki takie jak: chusty, szale, sukienki, koszule, kolczyki, torebki czy etiu na okulary i smartfony.

Magdalena Bartosiewicz – etnolożka, członkini sekcji stroju ludowego Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, kustosz Muzeum w Łowiczu, autorka wystaw, projektów i publikacji dotyczących łowickiej kultury ludowej, w tym stroju m.in. Strój Łowicki po 1958 r. Atlas Polskich Strojów Ludowych (Wrocław 2014), Skarby z malowanej skrzyni. Elementarz stroju łowickiego (Łowicz, 2021).