T_KAROLIN_HOME_LABELT_KAROLIN_HOME_LABELEN
Publikacje

Opowieści o pewnym krakowskim gorsecie

Kostiumy sceniczne w zbiorach PZLPiT „Mazowsze” stanowią materialną dokumentację 75-letniej działalności Zespołu. Projektowane na miejscu w pracowniach krawieckich w Karolinie, zamawiane w spółdzielniach pracy rękodzieła ludowego i artystycznego rozsianych po całej Polsce, wykonywane na zamówienie przez lokalnych rękodzielników, skupowane na wsiach we współpracy z instytucjami muzealnymi – kostiumy – to nieodłączny element wyjątkowego widowiska artystycznego, jakim jest każdy występ zespołu „Mazowsze”. Jaka jest ich historia? Zapraszamy do  lektury „Opowieści o pewnym krakowskim gorsecie”.
Gorset krakowski Zespołu "Mazowsze" - zbliżenie na tył gorsetu z cekinami, koralikami i haftem płaskim
Praca nad kostiumem scenicznym dla zespołu „Mazowsze” najczęściej rozpoczyna się od wnikliwej analizy, przeglądu materiałów źródłowych, wizyt w regionie, a także nawiązania współpracy z lokalnymi  instytucjami, które mogą służyć w tej kwestii pomocą. Ważnym elementem pracy badawczej na przestrzeni lat było skupowanie strojów ludowych od miejscowej ludności. Elementy strojów służą za wzór do kopiowania lub są wkomponowywane w kostiumy sceniczne Zespołu.

Przez pierwsze lata działalności „Mazowsza” taką pracą zajmowała się Wanda Modzelewska, ówczesny konsultant strojów ludowych Zespołu, bliska współpracowniczka Miry Zimińskiej-Sygietyńskiej, działaczka i propagatorka przemysłu ludowego. W 1954 roku, przystępując do opracowania kostiumów krakowskich, Modzelewska zwróciła się o wsparcie do dyrektora Muzeum Etnograficznego w Krakowie, który żywo zainteresował się perspektywą współpracy. Udostępniono jej zbiory muzealne i umożliwiono przegląd magazynów. Po wizycie w krakowskim muzeum pisała: „Byłam oszołomiona mnogością i wielką rozmaitością wspaniałych sukman, kaftanów, pasów i gorsetów krakowskich”.  W sprawozdaniu z dnia 18 stycznia 1955 roku zanotowała:

    Muzeum Etnograficzne w Krakowie i jego personel naukowy z dyr. profesorem Tadeuszem Sewerynem na czele zgadza się na kierowanie zakupem i produkcją autentycznych kostiumów krakowskich dla zespołu „Mazowsze”. Zakupu dokonaliby pracownicy naukowi muzeum krakowskiego, a przede wszystkim kustosz tego muzeum magister Zdzisław Szewczyk. Zakupić można w doskonałym stanie i całemi kompletami (jest to bardzo ważne!) kobiece: gorsety, katany, koszule haftowane, fartuszki tybetowe i tiulowe, i spódnice tybetowe, a także chustki na ramiona i pierścionki (…) Zakup trzeba będzie robić partiami we wsiach, w których stroje nie zostały jeszcze wykupione.
Zgodnie z planem, wyjazd w teren odbył się pod koniec stycznia 1955 roku.  Jego celem był zakup autentycznych strojów krakowskich dla zespołu „Mazowsze”. Stroje pochodziły z takich wsi jak: Staniątki, Zagórze, Mydlniki, Bronowice Małe i Bronowice Duże. Modzelewska zaznaczyła, że „wszyscy byli zaskoczeni pozytywnym rezultatem skupu i stosunkowo niewygórowaną ceną eksponatów, biorąc pod uwagę duże wyczerpanie terenu”.
Zespół "Mazowsze" tańczy Krakowiaka podczas tzw. drugiej premiery Zespołu, 11.11.1956Para artystów w kostiumach krakowskich Zespołu "Mazowsze". Zdjęcie w plenerzeArtystka Zespołu "Mazowsze" w gorsecie krakowskim.
1 /
Wówczas do Karolina przyjechały między innymi: spódnice tybetowe, koszule haftowane, skórzane pasy, chusty naramienne, kaftany. Przywieziono także dziesięć gorsetów krakowskich. Jeden z nich to bohater naszej opowieści. Pochodzący zapewne z lat trzydziestych XX wieku, wykonany jest z szafirowej wełny o splocie prostym, z lnianą podszewką. Gorset ozdobiono tasiemkami, guzikami, koralikami, cekinami i czteroma srebrnymi chwostami na przodzie oraz jedwabnym haftem o motywie kwiatowym z tyłu. Debiut sceniczny gorsetu najprawdopodobniej miał miejsce w listopadzie 1956 roku, podczas tak zwanej drugiej premiery Zespołu. Na scenie Sali Kongresowej „Mazowsze” po raz pierwszy pokazało Krakowiaczka z kapelą oraz Krakowiaka – układ taneczny Elwiry Kamińskiej. Suita krakowska szybko stała się ważnym punktem programu, bardzo popularnym wśród zagranicznych odbiorców. Na przestrzeni kolejnych lat krakowski gorset przemierzył tysiące kilometrów w skrzyniach zespołowych, występując dla milionów widzów na scenach całego świata.
Gorset krakowski przed konserwacją - widok z przodu i z tyłuPrzód gorsetu krakowskiego po konserwacji - cały i zbliżenie na którym widoczne z bliska są zdobieniaTył gorsetu krakowskiego po konserwacji - cały i zbliżenie na którym widoczne z bliska są zdobienia
1 /
Przez dekady w zbiorach PZLPiT „Mazowsze” zgromadzono wiele zabytkowych elementów stroju ludowego z różnych regionów Polski. Te szczególnie cenne w 2013 roku zostały objęte programem konserwatorskim Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Konserwacja wybranych obiektów została zrealizowana przez Barbarę Basiewicz. Wśród nich znalazł się również krakowski gorset przywieziony do Karolina w 1955 roku.

W ramach podjętych prac konserwatorskich gorset został oczyszczony mechanicznie. Wełnianą oszywkę odpruto i wyprano oddzielnie. Oczyszczono jedwabny haft i uzupełniono jego ubytki. Elementy z nićmi metalowymi oczyszczono i uzupełniono braki w sukiennej oszywce. Przystąpiono do uzupełnienia elementów zdobniczych – cekinów i guzików. Odpruto metalowe chwosty z gorsu, oczyszczono je wersenianem i uporządkowano ich formę. Przyszyto wypraną i uzupełnioną wełnianą oszywkę. Ułożono fałdy z tyłu fastrygując je. Zasznurowano czerwoną jedwabną wstążką.
Praca konserwatorska nadała prawie stuletniemu gorsetowi nowe życie. Na zasłużonej emeryturze, po latach pracy artystycznej, dumnie zdobi wystawę stałą Centrum Folkloru Polskiego „Karolin”, na którą bardzo serdecznie zapraszamy wszystkich zainteresowanych historią i działalnością zespołu „Mazowsze” oraz kulturą ludową różnych regionów Polski.
Gorset krakowski Zespołu "Mazowsze" na manekinie  - przód gorsetuGorset krakowski Zespołu "Mazowsze" - tył gorsetu. Widoczne zbobienia: cekiny, koraliki oraz haftGorset krakowski Zespołu "Mazowsze" z tyłu. Widoczne zdobienie oraz malowane, doczepione wstążki
1 /