O genezie słynnego haftu "lachowskiego" czy też "podegrodzkiego" opowiada Izabela Olchawa. Tekst gwarowy został opublikowany w 2018 roku przez Gminny Ośrodek Kultury w Podegrodziu, w zbiorze pod tytułem: "Podegrodzkie Godki. Legendy Lachów Podegrodzkich". Zbiór ten zawiera wyniki badań prowadzonych na terenie Podegrodzia i okolic w ramach projektu "Dokumentacja, archiwizacja i upowszechnienie kultury ludowej Lachów Podegrodzkich dofinansowanego z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020".

Bielsko-Biała leży na południu Polski, u stóp Beskidów, nad rzeką Białą, przez wieki oddzielającą historyczny Śląsk od Małopolski. Dziś kojarzone głównie z przemysłem samochodowym, maszynowym i elektrotechnicznym, do niedawna było drugim po Łodzi centrum polskiego włókiennictwa, przy czym masowo wytwarzane wyroby łódzkie, głównie bawełniane, nie mogły konkurować z wysokogatunkową „bielską wełną”.

Kapelusze filcowe wytwarza się z wełny owczej lub z włosia, sierści zajęczej i króliczej. Najpierw powstaje półprodukt zwany stożkiem kapeluszniczym, który jest następnie poddawany formowaniu i ozdabianiu w procesie wykończenia.

Tysiące kostiumów, kilkaset par butów, czapki, kapelusze, chusty, czepce, wianki, pióra, kwiaty… to wszystko znajdziemy w garderobie „Mazowsza”. To miejsce przemiany, nowych narodzin artystów. Garderoba to pomieszczenie pilnie strzeżone przed okiem ciekawskich. Niekwestionowane królestwo krawców, garderobianych i konserwatorów. Ta sceniczna spontaniczność jest bardzo kontrolowana. Każdy nowy członek zespołu musi nauczyć się nosić strój, godnie prezentować się na scenie. Musi być olśniewająco i idealnie. To testament Miry Zimińskiej-Sygietyńskiej. Rąbka tajemnicy uchyla przed nami Rafał Orłowski, kostiumolog, kierownik pracowni krawieckich „Mazowsza”.

Wojciechowscy muzykanci – grający melodie przekazywane z pokolenia na pokolenie – stanowią prawdziwy fenomen na mapie folkloru Lubelszczyzny. O miejscowych tradycjach muzycznych opowiada Leszek Iwaniak, reprezentant kolejnego pokolenia wojciechowskich instrumentalistów.

3 grudnia, w pierwszą sobotę adwentu, od rana do wieczora Ciechanowiec rozbrzmiewał dźwiękami rozmaitych instrumentów pasterskich. Prym wiodły ligawki – drewniane trąby służące mieszkańcom Podlasia i wschodnich terenów Mazowsza do tak zwanego „otrębywania adwentu”. Tradycja ta sięga wieku XIX. Dzięki Konkursowi Gry na Instrumentach Pasterskich im. Kazimierza Uszyńskiego, organizowanemu od połowy lat 70. XX w. przez Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu, zwyczaj ten odrodził się na terenie Podlasia, a umiejętność gry na ligawkach jest przekazywana kolejnym pokoleniom. Wydarzenie od lat integruje społeczność legaczy. Jest także doskonałą okazją do zapoznania się z ligawkowymi melodiami i technikami gry, a od lat 80. także z podobnymi instrumentami dętymi, używanymi dawniej na Kaszubach, Podhalu, czy też zagranicą.

Ligawka należy do kategorii aerofonów ustnikowych i zarazem do grupy najstarszych instrumentów muzycznych spotykanych na ziemiach Polski. Utożsamiana jest z pograniczem mazowiecko-podlaskim, gdzie nadal kontynuuje się starą tradycję ligania. Ligawka jest nieodłącznym elementem dziedzictwa kulturowego Ciechanowca. To folklor, który przetrwał i dobrze się rozwija w tej części Polski.

Podlasiem określamy krainę geograficzno-historyczną ustanowioną w 1520 r. wchodzącą w skład Województwa Trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Po Unii Lubelskiej (1569) Podlasie zostało włączone do Korony i w takim kształcie dotrwało do III rozbioru Polski (1795). Przełom XVIII/XIX w. to wielokrotne zmiany granic i przynależności do Austro-Wegier (część południowa) i Prus (część zachodnia). Po utworzeniu Królestwa Polskiego (1815) i jego podległości od Rosji, Podlasie zostało podzielone na dwie części: część wschodnia z Białymstokiem włączona została do Guberni Grodzieńskiej, cześć zachodnia pozostała w Królestwie Polskim.

W poszukiwaniu inspiracji do pierwszego programu „Mazowsza” twórcy Zespołu udali się do Opoczna. Po udanym wyjeździe Tadeusz Sygietyński zaprosił tancerzy, muzykantów i śpiewaków z Opoczyńskiego do Karolina, by nauczyli młodych artystów ludowych przyśpiewek i kroków tanecznych. Świadectwem tych wizyt są archiwalne zdjęcia, a Pani Marianna Jobczyk jest jedną z ostatnich osób, które mogą jeszcze pamiętać te spotkania.

W tradycyjnej kulturze wsi muzykanci pełnili istotną rolę, szczególnie ważną w przekazywaniu dorobku muzyczno-wokalnego, charakterystycznego dla poszczególnych regionów. Ich muzykowanie zaspokajało podstawowe potrzeby obyczajowo-towarzyskie, zarówno w czasie świątecznej i codziennej rozrywki, jak i podczas uroczystości mających charakter obrzędowy.

Eugeniusz Papliński dołączył do zespołu „Mazowsze” w 1950 roku, zamieniając posadę kierownika baletu i solisty Opery im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu na stanowisko choreografa i pedagoga tańca w przygotowującym się do debiutu na scenie „Mazowszu”. W tym samym roku stworzył układy tańców opoczyńskich i przygotował grupę taneczną Zespołu do premierowego występu. Ułożona przez niego choreografia oberka opoczyńskiego do dziś zaskakuje i zachwyca swoją dynamiką, żywiołowością i rozmachem.

To spotkanie zmieniło losy obojga. Śmierć Tadeusza Sygietyńskiego była wielkim wstrząsem dla zespołu, zachwiała nim. Zadania podźwignięcia „Mazowsza” podjęła się Mira. Wtedy los postawił na jej drodze Witolda Zapałę. A Zapała postawił na nogi „Mazowsze”.